Kemoterapi Bilgilendirme Rehberi. Kemoterapi öncesi ve sonrasında nelere dikkat etmeliyiz?

Kemoterapi Kişisel Bir Deneyimdir

Her birey kemoterapiyi hem fiziksel hem de duygusal olarak farklı şekilde deneyimler. Her birey kemoterapinin yan etkilerini farklı şekillerde yaşar ve her kemoterapi ilacı farklı yan etkilere neden olabilir. Neyse ki, kanser tedavisindeki bilimsel ilerlemeler, tedaviye bağlı yan etkilerin yönetilmesinde de gelişmelere yol açmıştır. Ne yaşarsanız yaşayın, kemoterapinin sizi nasıl hissettirdiği ile ondan ne kadar fayda gördüğünüz arasında doğrudan bir ilişki olmadığını unutmayın.Birçok kişi kemoterapiden sonraki ilk birkaç saat içinde kendini iyi hisseder. Genellikle 4 ila 6 saat sonra bazı reaksiyonlar ortaya çıkar. Ancak bazı kişilerde bu etkiler 12, hatta 24 ila 48 saat sonra görülür. Bazı kişiler aşağıda bahsedilen yan etkilerin neredeyse tamamını yaşarken, bazıları neredeyse hiçbirini yaşamaz.Yan etkilerle başa çıkmanız için birçok tedavi seçeneğimiz mevcuttur. Lütfen kendinizi nasıl hissettiğinizi bize bildirin, böylece endişelerinizi ele alabilir ve sizi daha konforlu hale getirebiliriz.Sizin iyi olmanız bizim için çok önemlidir. Kemoterapinin yararları ile olası yan etkilerin zararları arasında hassas bir denge vardır. Zararın faydayı aştığını düşünüyorsanız, lütfen doktorunuza bildirin.

Kemoterapiye Başlamadan Önce

Kemoterapiye başlamadan önce temel sağlık ihtiyaçlarınızı karşılamanızı öneririz. Eğer zamanınız varsa, kemoterapi sırasında değil, öncesinde dişlerinizi temizletin. Eğer büyük çaplı bir diş tedavisine ihtiyacınız varsa, bunu kemoterapiden sonraya ertelemeye çalışın. Kemoterapi sırasında diş temizliğine ihtiyaç duyarsanız, lütfen önceden doktorunuza veya hemşirenize haber verin ve varsa endişelerinizi paylaşın.

Duygusal Destek

Kemoterapi seanslarına bir aile üyesi, arkadaş veya destek kişisiyle birlikte katılabilirsiniz. Kanserin sadece sizi değil, ailenizi ve sevdiklerinizi de etkilediğini biliyoruz.Kanserle yaşayan tüm bireyler, bu yaşam değişikliklerine uyum sağlama sürecinde belirli zorluklarla karşılaşabilir. Eş Destek Programı, destek grupları ve bireysel danışmanlık gibi çeşitli programlar mevcuttur.

Ateş ve Enfeksiyon

Kemoterapi, vücudunuzun enfeksiyonlarla savaşmasına yardımcı olan beyaz kan hücrelerinin (WBC) sayısını azaltır. Bu hücreler kemik iliğinde üretilir. Nötrofiller, enfeksiyonla savaşan bir tür beyaz kan hücresidir. Nötrofil sayınız genellikle kemoterapiye zamanında devam edip edemeyeceğinizi belirler.Eğer vücut sıcaklığınız 38.3°C (101°F) veya üzerindeyse ya da ateşli veya ateşsiz üşüme hissediyorsanız, bu ciddi bir enfeksiyon belirtisi olabilir. Bu belirtileri yaşarsanız, gece veya hafta sonu da olsa mutlaka onkoloji uzmanınızı aramalısınız.Enfeksiyon gelişme riski, nötrofil sayınızın düşük olduğu zamanlarda daha fazladır. Bu risk genellikle kemoterapi aldıktan 7 ila 12 gün sonra en yüksektir. Bakteriyel enfeksiyonlar genellikle vücudun ciltte ya da bağırsaklarda bulunan doğal bakterilere karşı savunmasız kalmasıyla gelişir. Kalabalık yerlere girmek genellikle bakteriyel enfeksiyon nedeni değildir. Kendinizi iyi hissediyorsanız sinemaya ya da dışarı yemek yemeye çıkabilirsiniz.Ancak virüsler, örneğin soğuk algınlığı ve grip, başkalarından kolayca bulaşır. Bu riski azaltmak için ellerinizi sık sık yıkayın ve hasta insanlarla yakın temastan kaçının.

Pratik Bilgiler – Ateş ve Enfeksiyon

• 38.3°C (101°F) veya daha yüksek ateşiniz varsa, üşüme olsun ya da olmasın, hemen doktorunuzu veya hemşirenizi arayın. Ulaşamazsanız acil servise gidin.• Evinizde bir termometre bulundurun ve sıcaklığınızı nasıl ölçeceğinizi öğrenin. Ateş ölçmeden önce 10 dakika boyunca hiçbir şey yiyip içmeyin ya da sigara içmeyin. Termometreyi dilinizin altına yerleştirerek 3 dakika bekleyin.• Öksürük, boğaz ağrısı, idrar yaparken yanma veya ağrı gibi belirtiler yaşarsanız hemen doktorunuza ulaşın.• Ellerinizi sık sık sabun ve su ile yıkayın.• Rektal ilişki, tampon, vajinal duş, lavman ve rektal termometre kullanmaktan kaçının.• Sushi, çiğ yumurta içeren milkshake, sezar salata gibi çiğ yiyeceklerden uzak durun. Meyve ve sebzeleri iyice yıkayın.• Yemek hazırlarken ellerinizi ve kesme tahtalarını iyice temizleyin.• Dişçiye gitmeden önce mutlaka doktorunuza bilgi verin.

Vücut Sıcaklıkları Tablosu

Fahrenheit  |  Santigrat------------|------------98.6°F      |  37.0°C99.0°F      |  37.2°C100.0°F     |  37.8°C101.0°F     |  38.3°C102.0°F     |  38.9°CUnutmayın: Vücut sıcaklığınız 38.3°C (101°F) veya üzerindeyse her zaman doktorunuza başvurun.

Grip Benzeri Belirtiler

Kemoterapi tedavisinden sonraki üçüncü gün civarında bazı kişiler kas ağrıları gibi grip benzeri belirtiler yaşayabilir. Bu ağrılar için reçetesiz alınabilen ilaçlardan Tylenol (parasetamol) veya Advil (ibuprofen) kullanabilirsiniz. Gerekirse daha güçlü bir ilaç için doktorunuza başvurun.

Bulantı

Kemoterapiden kaynaklanan bulantı ve kusmayı önlemek ve tedavi etmek amacıyla antiemetik (bulantı önleyici) ilaçlar kullanılır. Her kemoterapi ilacı bulantıya neden olmaz. Mevcut birçok bulantı önleyici ilaç arasından sizin için en uygun olanı doktorunuz veya hemşireniz seçecektir.Mümkünse reçetelerinizi tedavi gününden önce alınız. Eğer ilaçlarınız yeterli rahatlama sağlamıyorsa ya da yan etki yapıyorsa, doktorunuza veya hemşirenize başvurun.

Bulantı ile Baş Etme İpuçları

• Kemoterapi randevunuzdan önce hafif bir yemek yiyin.• Canınızın istediği yiyecekleri tercih edin. Pirinç, ekmek, patates, sıcak tahıllar ve puding gibi nişastalı yiyecekler genellikle daha iyi tolere edilir.• Öğün atlamamaya çalışın. Boş mide bulantıyı artırabilir. Tam bir öğün yiyemiyorsanız, küçük atıştırmalıklarla destek olun.• Bol sıvı tüketin. Bitki çayları, su, sporcu içecekleri ve sulandırılmış meyve suları gazlı içeceklere göre daha çok önerilir.• Rahatsız edici kokulardan uzak durun.• Öğünlerinizi önceden hazırlayıp dondurabilirsiniz. Aileniz ve arkadaşlarınızdan yemek hazırlığı konusunda destek isteyin.

Yorgunluk

Kemoterapi, kişide yorgunluk hissine neden olabilir. Yorgunluk, kemoterapi döngüleri ilerledikçe artabilir veya sabit kalabilir.Birçok kişi iş ve aile sorumluluklarında bazı değişiklikler yapmak zorunda kalır. Bu değişim her birey için farklıdır. Aktivite ile dinlenme arasında denge kurmaya çalışın. Günlük yaşamınıza devam edebilmek hem fiziksel hem de duygusal iyileşme açısından faydalıdır. Bu yorgunluk, kemoterapi sona erdiğinde zamanla azalır.Ayrıca, Hasta ve Aile Kanser Destek Merkezi her ay yorgunlukla başa çıkma atölyeleri düzenlemektedir.

Yorgunlukla Baş Etme İpuçları

• Market alışverişi gibi işlerinizi kendinizi en iyi hissettiğiniz zamana planlayın.• Çocuklarınız varsa onlar uyurken siz de dinlenin. Aşırı yorgunluk hissettiğinizde birkaç saatliğine bir bakıcı tutmayı düşünebilirsiniz.• Gün içinde kestirmeye çalışın, ancak gece uykunuzu etkilememesi için erken saatlerde uyumayı tercih edin.• Günlük veya haftalık egzersiz yapmayı değerlendirin. Yüzme, yürüyüş ve yoga faydalı egzersizlerdir. Hasta ve Aile Kanser Destek Merkezi’nden ücretsiz egzersiz dersleri hakkında bilgi alabilirsiniz.

Saç Dökülmesi

Birçok kişi için kemoterapi sürecindeki en zor durumlardan biri saç dökülmesidir. Her kemoterapi ilacı saç dökülmesine neden olmaz. Bu konuda ne beklemeniz gerektiğini doktorunuza ya da hemşirenize sorabilirsiniz.Saç dökülmesi genellikle kemoterapiye başladıktan 2-3 hafta sonra başlar. Bazı kişilerde sadece saç seyrekleşirken, bazılarında baştaki saçlar, kaşlar, kirpikler ve vücut kılları tamamen dökülebilir. Başınızı peruk, eşarp, şapka ya da türbanla örtmek isteyebilirsiniz veya hiç örtmek istemeyebilirsiniz. Peruk almak isterseniz, kendi saçınız varken almak, renk ve modeli daha kolay eşleştirmeyi sağlar. Kemoterapi sona erdiğinde saçlarınız yeniden çıkmaya başlayacaktır. Bu genellikle 2-3 ay alabilir. Yeni saçlarınız farklı renkte ya da dokuda olabilir. Genellikle başlangıçta yumuşak ve kıvırcık çıkan saçlar zamanla eski haline döner.

İştah ve Tat Değişiklikleri

Kemoterapi sırasında iştahınızda ve tat alma duyunuzda değişiklikler yaşayabilirsiniz. Ayrıca kokulara karşı hassasiyetiniz artabilir. Kemoterapi sonrası ilk birkaç gün ya da hafta boyunca iştahınızın olmaması normaldir. İyileştikçe iştahınız da geri gelecektir.Reflü (yemeklerin yemek borusuna geri gelmesi), geğirme veya yanma hissi bulantınızı artırabilir. Bu durumları doktorunuza veya hemşirenize bildirin, böylece tedavi edilebilirler. Sadece bazı yiyecekleri tolere edebileceğinizi fark edebilirsiniz. Bu süreçte canınız ne çekiyorsa onu yemeye çalışın ve günde 8-10 bardak sıvı içtiğinizden emin olun. Ateşiniz veya ishaliniz varsa daha da fazla sıvı gerekebilir. Sağlıklı beslenme önerileri: düşük yağlı (%20’nin altında), tam tahıllar, sebze, meyve ve bitkisel proteinler ağırlıklı bir beslenme düzenidir. Bazı kişiler tedavi sırasında beslenme düzenini değiştirmek isterken, bazıları kemoterapi sonrasını beklemeyi tercih eder. Yavaş yavaş küçük değişikliklerle başlamak da mümkündür. Kemoterapi sürecinde bazı kişiler kilo alabilir, bu durum tam olarak anlaşılmış değildir. Beslenme ile ilgili endişeniz varsa, diyetisyenimize danışabilirsiniz.

İştah ve Tat Değişiklikleriyle Baş Etme İpuçları

• Bu dönemde canınız ne istiyorsa onu yemeye çalışın.• Yiyecekleri sıcak değil, ılık şekilde tüketin.• Yemek pişirilen yerlerden (mutfak gibi) uzak durun.• Hoş olmayan kokulardan kaçının.• Günde 8–10 bardak sıvı içmeye çalışın.

İshal veya Kabızlık

Bazı kemoterapi ilaçları ishal yapabilir. 24 saat içinde 3-4'ten fazla sulu dışkınız varsa veya dışkınızda kan varsa, hemen doktorunuzu veya hemşirenizi arayın. Doktorunuzun onayı olmadan ishal ilaçları (örneğin Imodium) kullanmayın.Bazı kemoterapi ve bulantı ilaçları ise kabızlığa neden olabilir. Ayrıca aktivite düzeyinizin ve diyetinizin değişmesi nedeniyle de kabızlık yaşayabilirsiniz. Kabızlık gelişirse aynı gün doktorunuzu veya hemşirenizi bilgilendirin.

Kabızlıkla Baş Etme İpuçları

• Kabızlığı önlemek için günde 8–10 bardak sıvı için.• Günde bir veya iki kez, dışkı yumuşatıcılar alın. .• Mümkün olduğunca aktif kalın. Düzenli egzersiz kabızlığı azaltır.• Eğer tolere edebiliyorsanız, erik, kepek, meyve ve sebze gibi lifli yiyecekleri tüketin.

İshal ile Baş Etme İpuçları

• Kaybedilen sıvıyı yerine koymak için kafeinsiz sıvılardan günde 8–10 bardak için.• Anüs bölgesi tahriş olmuşsa, yumuşak tuvalet kağıdı ve bebek pişik kremi kullanabilirsiniz.

Ağız Yaraları

Kemoterapinin bir diğer yan etkisi de ağız içinde yaralar ve yutma güçlüğüdür. Bu durum, kemoterapinin kanser hücrelerinin yanı sıra ağız ve yemek borusu gibi hızlı bölünen hücreleri de etkilemesinden kaynaklanır. Ağrılı ağız yaralarınız varsa veya yutma zorluğu yaşıyorsanız doktorunuza başvurun. Özel bir gargara önerilebilir.

Ağız Yaraları ile Baş Etme İpuçları

• Dişlerinizi yumuşak kıllı bir fırçayla günde üç kez fırçalayın.• 1 çay kaşığı karbonat + 1 çay kaşığı tuzu 1 bardak ılık suyla karıştırarak günde 3-4 kez gargara yapın.• Çoğu ticari ağız gargarası alkol içerir. Ağız içini tahriş etmeyen ürünler hakkında sağlık ekibinize danışın.•

Nöropati (Sinir Ucu Zedelenmesi)

Nöropati, sinirlerin hasar görmesi veya işlev bozukluğu anlamına gelir ve bazı kişilerde kemoterapiye bağlı olarak ortaya çıkabilir. Bu tür nöropatinin en yaygın belirtileri arasında karıncalanma, yanma hissi, uyuşma, ağrı, uzuvların konumunu hissedememe ve denge kaybı sayılabilir. En sık etkilenen bölgeler parmak uçları ve ayak parmaklarıdır ancak başka bölgeler de etkilenebilir. Herhangi bir belirti yaşarsanız doktorunuza mutlaka bildirin. Erken tanı ve müdahale, semptomları kontrol altına almak ve sinir hasarını önlemek açısından önemlidir.

Nöropati ile Baş Etme İpuçları

• Sıkı ayakkabı ve çoraplar, ağrıyı ve karıncalanmayı artırabilir, ayrıca iyileşmeyen yaralara yol açabilir. Yumuşak pamuklu çoraplar ve destekli ayakkabılar tercih edin.• Yanma hissi varsa, ellerinizi veya ayaklarınızı buz gibi olmayan soğuk suya günde iki kez 15 dakika batırın.• Ellerinizi ve ayaklarınızı nazikçe masaj yaparak kan dolaşımını artırabilir, sinirleri uyarabilir ve geçici olarak ağrıyı hafifletebilirsiniz.

Menopoz

Kadınlar için kemoterapi, adet döngüsünün geçici olarak durmasına ya da kalıcı menopoza neden olabilir. Bu durum, uygulanan kemoterapinin türüne, yaşınıza ve doğal menopoza ne kadar yakın olduğunuza bağlıdır.Menopoz sürecinde ateş basması, cinsel istekte azalma, vajinal kuruluk, ruh hali değişiklikleri ve uyku sorunları gibi belirtiler yaşanabilir. Bu semptomları doktorunuzla paylaşarak gerekli destek ve tedaviyi alabilirsiniz.Tedavi süresince adet görmeye devam ediyorsanız, adet süresi, akışı ve düzeni değişebilir. Bu değişiklikler geçici olabilir ya da kalıcı menopoza yol açabilir.

Menopoz Belirtileriyle Baş Etme İpuçları

• Eğer meme kanseri hastasıysanız, hormon replasman tedavisi önerilmez.• Soya ürünleri tüketmek ya da E vitamini almak ateş basmalarını azaltabilir.• Doktorunuz sıcak basmaları için reçeteli ilaçlar önerebilir.• Gece terlemelerini azaltmak için hafif pamuklu pijamalar giyin.